Emblematiek

Taferelen uit het 17de eeuwse calvinistische Holland, van etende, drinkende, feestvierende gezelschappen en interieurs met wat meer ingetogen personages, lijken wel afspiegelingen van het toenmalige dagelijkse leven, maar zijn het niet altijd. Meer dan waarschijnlijk, ligt in deze genrestukken onder de uitbeelding van de werkelijkheid – de ‘eerste’ laag -, in een ‘tweede’ laag een dieperliggende betekenis besloten, vaak een moraliserende boodschap. In welke mate deze verholen boodschap door de gemiddelde 17de-eeuwer achterhaald en ook nog begrepen werd, is moeilijk vast te stellen, laat staan voor wat betreft de hedendaagse beschouwer, die en plus te kampen heeft met een gebrek aan inlevingsvermogen en voldoende historische informatie. Gelukkig voor beiden, bestond er toen een nauwe relatie tussen de kunst enerzijds en de toen bijzonder populaire tak van de literatuur, de emblemataliteratuur, anderzijds. Zo kan het embleem, waarin het zinnebeeldig denken centraal staat, helpen bij het ontdekken van de kwintessens, het wezenlijke of de kern van de zaak.

'Exonerat et arcet' Roemer Visscher Sinnepoppen, 1614

Definitie

Een embleem of emblema, zinnebeeld of zinnepop bestaat in de regel uit een raadselachtig citaat, het motto of kernspreuk, een kleine afbeelding in de vorm van een prent of pictura en een meestal berijmde toelichting of subscriptio. Geen van deze drie bestandsdelen, die vaak los van elkaar staan, kan worden begrepen zonder de andere twee. Het interpreteren van een embleem vraagt dus wat bedenkingen, aldus raadt Roemer Visscher de lezer aan: ‘Sinnepop is een korte, scherpe reden, die van Jan en Alleman, soo met het eerste aensien niet verstaen kan worden; maer even wel niet soo duyster datmer nae raden, jae of nae slaen moet; dan eyscht eenighe bedencken ende overlegginge, om also de soetheydt van de kerle of pit te smaecken’.