Allegorische voorstellingen

Een allegorische voorstelling visualiseert abstracte begrippen door middel van personificaties en hun handelingen. Deze kunstvorm, stammend uit de klassieke oudheid, is ook tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd, zowel in de beeldende als literaire kunst, enorm populair. Door middel van een uitvoerig becommentarieerde presentatie ervaar je niet alleen de visuele genoegens van de diverse allegorieën uit de gouden periode van de Nederlanden, maar leer je ook hoe ze te interpreteren en de strekking ervan te begrijpen.

‘Allegorie op het menselijk leven’Bartholomeus van der Helst, 1643

Allegorie van de muziek en de liefde

Deze gepersonifieerde allegorie is uniek. In een extravagante aangeklede slaapkamer, zit een naakte jonge vrouw op de rand van een hemelbed. Alles in haar omgeving is weelderig aangekleed en versierd. Zij heeft haar vast attribuut de luit in de hand. Rondom haar liggen verscheidene partituurboeken en een deels gevuld foedraal voor 4 fluiten. De uitzonderlijke luister en het monumentale uitzicht van de voorstelling – versterkt door de in close-up geziene hoekstijl van het bed −, wijst in de richting van een hoofse bestemming.

'Allegorie van de muziek en de liefde'Jan Sanders van Hemessen, ca. 1540 Rijksmuseum Amsterdam

De vermelding ‘een naeckt vrouwen een musica’ wijst erop dat we de jonge vrouw hier als de personificatie van muziek mogen beschouwen; haar frêle, neerhangende schouders en haar kleine stevige borsten sluiten trouwens aan bij de esthetische canon van de renaissance, eigen aan ‘Musica’. Ook de gekunstelde houding sluit aan bij de stijl van maniëristische schilders, die hun voorstellingen graag wat extravagant maakten. De fallische symboliek van de instrumenten, luit en fluit, samen met andere détails, zoals de bustes van de kariatiden op de drievoet, evenals het bijzondere coloriet – contrast tussen fel citroengeel en staalblauw tegen een scharlakenrode achtergrond – duiden het erotisch aspect van deze voorstelling. Ook het erotisch geladen tafereel van het overspel van Venus en Mars, in het medaillon boven haar hoofd, draagt daartoe bij. Met andere woorden: Vrouwe Musica staat hier voor een dilemma: de keuze tussen trouw – specifiek huwelijkstrouw, gesymboliseerd door het opzittend hondje aan haar voeten − en losbandigheid.